Aanbevelingen
'Belangrijke voorwaarde is het scheppen van een veilige omgeving voor medewerkers. Een omgeving waarin de focus ligt op “de goede dingen doen” en “staan voor je professie”. Zeggen hoe jij denkt dat het in elkaar zit en het gesprek daarover niet schuwen. Dat is de kern van ons werk.’
Maarten Schurink
Secretaris-generaal bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
‘Hoe ontwikkelen of versterken we een cultuur waarin moreel, persoonlijk leiderschap op alle niveaus wordt getoond en gewaardeerd? Dit vraagt om mensen die niet alleen het goede voorbeeld geven, maar ook om praktijken waarbinnen tegenspraak, sociale en fysieke veiligheid, moreel redeneren en integer handelen vanzelfsprekend zijn. Hoe geven we dat in de dagelijkse praktijk vorm en inhoud? Waar schuurt het en hoe ga je daarmee om? Hoe houd je onder spanning voldoende mate rekening met de rechten, belangen en het welzijn van belanghebbenden? Hoe blijf je doen wat je moreel juist acht, ook als het spannend is?’
Mark de Boer
Plaatsvervangend secretaris-generaal bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
‘Ieder mens is uniek en daarmee per definitie ongelijk. In mijn mensbeeld is juist daarom iedereen gelijkwaardig, en dat probeer ik dagelijks in te vullen.’
Marcelis Boereboom
Secretaris-generaal bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
‘Ethiek gaat wat mij betreft over waarden en normen. Als leidinggevende ben je de bewaker van waarden en normen binnen een organisatie, binnen je team. En zelfs in de dynamiek met bewindspersonen. Hoe gaan we met elkaar om? Hoe verhouden we ons tot de samenleving? En spreek je je uit als die waarden en normen in gedrang komen? Wat mij betreft wel. Daarvoor moet je elkaars waarden en normen wel weten. Een gesprek hierover is dus cruciaal.’
Abigail Norville
Plaatsvervangend secretaris-generaal bij Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
‘Ethiek en integriteit klinken als zware thema’s maar vormen juist de basis voor ons dagelijks handelen. Zeker ook in de publieke sector. Een leerlijn dus voor alle managers die de wereld achter deze thema’s wil ontdekken, erover wil reflecteren en zichzelf wil laten inspireren.’
Paul Nanhekhan
Programmamanager bij de Nederlandse Arbeidsinspectie
‘Als Ambassadeur Gendergelijkheid zet ik mij in voor het gelijke rechten en gelijke kansen van mensen, vooral in het buitenland. Integer handelen betekent voor mij vragen stellen bij wat ‘we doen omdat we het altijd zo doen’, te kijken naar ingesleten patronen en het (soms moeilijke) gesprek te voeren om samen systemen te veranderen. Ik kijk uit naar de leerlijn “het juiste doen, juist als het spannend is #ethiekintegriteit” en de sprekers om meer van hen te leren!’
Pascalle Grotenhuis
Ambassadeur vrouwenrechten en gendergelijkheid ASRA, directeur Directie Sociale Ontwikkeling
'Uit onderzoek blijkt dat de rol van de leidinggevende cruciaal is voor integer gedrag van werknemers. Waardegedreven leiderschap en een (team)cultuur waarin discussie en tegenspraak mogelijk zijn, zijn daarbij essentiële elementen. Deze leerlijn heeft als doel om elke leidinggevende (in zijn eigen context) te ondersteunen bij deze continue opdracht.'
Hester van de Graaf
Hoofd Ambtelijk Vakmanschap en Rechtspositie bij de directie Ambtenaar en Organisatie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
‘Als het gaat over ethiek en integriteit, dan gaat het niet alleen over procedures en regels. Je moet als manager een veilige omgeving scheppen waarin er openheid is voor iedereen. Een omgeving waarin je met elkaar het gesprek kunt voeren. Een open cultuur. Daarnaast is het belangrijk dat duidelijk is wat kan en wat niet kan. Als leidinggevende moet je ervoor zorgen dat dat bespreekbaar is. Mensen moeten elkaar ook kunnen aanspreken en tegenspreken.’
Bamba Konté
Directeur Organisatie, Bedrijfsvoering en Personeel bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
‘Ethiek kun je niet uitbesteden.’
Erik Pool
Programmadirecteur Dialoog & Ethiek ten behoeve van Ambtelijk Vakmanschap
‘Integriteit is niet zo vanzelfsprekend als we vaak denken. Je moet het echt organiseren. Van grensoverschrijdend gedrag tot de Toeslagenaffaire, van institutioneel racisme tot belangenverstrengeling en netwerkcorruptie. Wanneer morele grenzen in organisaties worden overschreden, zien we vaak een dieperliggende cultuur met beschadigde patronen. Alledaagse praktijken, systemen en structuren creëren ondertussen blinde vlekken en bemoeilijken morele moed en tegenspraak op de werkvloer.
Hebben we als ambtelijk leiders voldoende zicht op de cultuur, systemen en machtsverhoudingen in onze organisaties en hoe dat het morele gedrag van medewerkers beïnvloedt? En kunnen we dit bewustzijn daadwerkelijk omzetten in het doorbreken van patronen? En vooral: wat vraagt dat van het leiderschap en waarom is goed sturen op integriteit moeilijker dan het lijkt?’
Leonie Heres
Universitair Docent Bestuurs- en Organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht en bijzonder hoogleraar Integriteit van het Lokaal Bestuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
'New Public Management heeft geleid tot bestuurlijke onmacht en disfunctionele overheid.'
Jet Bussemaker
Voorzitter Raad voor Volksgezondheid & Samenleving; Hoogleraar Wetenschap, beleid en maatschappelijke impact (LUMC)
‘De wereld om ons heen, de vraagstukken waarmee we tegenwoordig te maken hebben, meerdere economische en maatschappelijke transitie die plaats vinden confronteren ons met zeer hoge mate van complexiteit. Hoe complexer en onoverzichtelijker een situatie of een vraagstuk hoe belangrijker is ons morele kompas. Wat mag en wat niet mag volgens de wet- en regelgeving is niet meer voldoende we worden steeds meer uitgedaagd het juiste, het goede te doen in zeer complexe omgevingen. Ethiek en ethisch handelen is voor politici, ambtenaren en alle publieke en private ambtsdragers belangrijker dan ooit.’
Farah Karimi
Lid Eerste Kamer der Staten-Generaal onder meer bezig met asielbeleid, buitenlandse zaken en Europese zaken en eigenaar Farah Karimi Leadership & Ethics
‘Maatwerk is geen oplossing voor slecht beleid. Als het beleid niet goed is, dan moet dát worden aangepakt. Het bedenken van beleid en de uitvoering daarvan moet gebeuren vanuit het belang van de burger: wat hebben burgers nodig en hoe maak je beleid dat via normale, begrijpelijke systemen kan worden uitgevoerd?’
(Uit ‘De burger kan niet wachten’, jaarverslag 2021)
Reinier van Zutphen
Nationale ombudsman
