Hoe schenk je persoonlijk én collectief op de juiste manier aandacht aan integriteit? Leonie Heres, bijzonder hoogleraar Integriteit en mede-ontwikkelaar van de reeks Leidinggeven aan integriteit, deelt haar inzichten.
Leonie Heres is universitair hoofddocent Bestuurskunde aan de Vrije Universiteit en bijzonder hoogleraar Integriteit van het lokaal bestuur aan de Erasmus Universiteit. Ze heeft in de loop der jaren aardig wat definities van integriteit voorbij zien komen.
‘In het geval van topambtenaren gaat het in mijn optiek over het handelen naar de morele normen en waarden die relevant en algemeen geldend zijn voor de rol die zij vervullen. Daarbij draait het dus niet alleen om iemands persoonlijke opvattingen of de waarden van de organisatie, maar ook – en vooral – om de morele verwachtingen die de samenleving heeft van topambtenaren.’
Of iets integer is of niet, hangt volgens Leonie af van de tijd, plaats en persoon. ‘Het antwoord haal je dan ook niet uit een gedragscode of protocol. Integriteit gaat vaak over het grijze gebied, over de vraag waar je met elkaar de grens trekt. Daar moet je als leidinggevende samen met je mensen grip op zien te krijgen.’
Het grijze gebied
Onder andere in haar lezing binnen de reeks Leidinggeven aan integriteit (zie Dag 1) merkt Leonie dat integriteit vaak wordt ervaren als een complex thema, maar dat het tegelijkertijd voor veel mensen ook een vanzelfsprekendheid is. Niemand is ertegen, iedereen snapt het belang ervan. ‘De valkuil is dat je dan al snel denkt dat het met de integriteit op de werkvloer wel goed zit.
Ook leidinggevenden stappen daardoor soms wat makkelijk over het thema heen. En als er al aandacht voor is, dan is het vaak vooral op de momenten dat het misgaat. Mijn advies is: verbind het gesprek over integriteit juist aan alledaagse, concrete situaties en besluitvormingsmomenten in en rondom het werk. Stel elkaar open en nieuwsgierige vragen. Bespreek van daaruit ook welke principes je met elkaar wil hooghouden. Zo krijg je verschillen in opvattingen in beeld. Daarbij kan de uitkomst overigens ook zijn dat je het niet met elkaar eens bent over waar de grens precies ligt, maar elkaars grenzen wel beter kent en daar rekening mee kunt houden.’
‘Bespreek welke principes je met elkaar wil hooghouden’
Ruimte creëren
Maar hoe creëer je als leidinggevende nu ruimte voor het gesprek over integriteit? Leonie: ‘Het organiseren van reflectie moet een prioriteit zijn. Die reflectie kun je vrij eenvoudig inbouwen in je overlegstructuur. Bijvoorbeeld door bij elk overleg steeds iemand anders te vragen om alle aannames te bevragen, argumenten kritisch tegen het licht te houden en morele “beren op de weg” te signaleren. Het mooie daarvan is dat het werken aan integriteit onderdeel wordt van ieders rol, en dus van de groepsstructuur. Daardoor is iedereen in het vervolg ook sneller geneigd om de morele vragen te stellen.’ Leidinggeven aan integriteit draait dus om ruimte creëren.
‘Laat daarnaast zien dat je als leidinggevende zelf ook met morele dilemma’s en vragen worstelt, en dat je openstaat voor andere geluiden. Het is niet aan een leidinggevende om te bepalen wat goed of fout is. Dat bepaal je als collectief. Maar je kunt er wel de regie in nemen, door een omgeving te creëren waarin de morele normen met elkaar worden bewaakt en waar nodig herijkt.’
