Een sterke overheid zorgt voor een krachtig Nederland. Daarvoor is sterk publiek leiderschap nodig, gericht op een complexe en veeleisende samenleving. De visie op publiek leiderschap (VOPL) biedt hiervoor duidelijke handvatten.
Wat is de kern van de visie op publiek leiderschap?
Sterk leiderschap is nodig om goed samen te werken binnen het Rijk – over de grenzen van ministeries, bestuurslagen en kabinetsperiodes heen. Daarmee verbetert de kwaliteit en uitvoerbaarheid van beleid en groeit het vertrouwen van burgers in de overheid. Dat klinkt eenvoudig, maar dat is het in de praktijk meestal niet. Publieke leiders hebben immers dagelijks te maken met opgaven die zich in een complexe context bevinden.
In de visie omschrijven we wat we verwachten van publieke leiders bij de Rijksoverheid. Daarnaast is het een reflectie-instrument. Het helpt publieke leiders om achterom te blikken en vooruit te kijken en geeft hen handvatten.
In de VOPL visualiseren we deze handvatten als handelingsrichtingen in een kompas. Daarnaast beschrijven we in de visie onder meer de drie rollen van publieke leiders. Publiek leiders zijn maatschappelijk partner van organisaties, bedrijven en burgers en werken samen met hen aan inzicht in en oplossingen voor maatschappelijke opgaven. Als politiek adviseur vertalen ze maatschappelijke ontwikkelingen naar een onderbouwd advies aan ministers en staatsecretarissen. Daarnaast geven ze als manager richting aan de eigen organisatie en stimuleren daarbij persoonlijk leiderschap.
Tot slot is er in de VOPL aandacht voor de drie kernwaarden: gedeeld leiderschap (je werkt met partners en belanghebbenden in netwerken), responsiviteit (je hebt ‘voelsprieten’ voor wat zich afspeelt in de samenleving) en morele motivatie (je maakt afwegingen in een spanningsveld).
De rijksbrede visie op publiek leiderschap is gebaseerd op ruime praktijkervaring van onder meer topambtenaren en is wetenschappelijk onderbouwd. Het directoraat-generaal Algemene Bestuursdienst heeft de visie doorvertaald in het werving- en selectiebeleid, het leer- en ontwikkelaanbod en is een van de betrokken partners binnen het meerjarig wetenschappelijk onderzoek naar publiek leiderschap door het Leiden Leadership Centre.
Wat houdt het Kompas voor publiek leiderschap in?
Het Kompas voor publiek leiderschap laat zien wat de wenselijke handelingsrichtingen zijn voor publieke leiders in de dynamiek van hun werk. In die dynamiek spelen veel actuele thema’s een rol: mediadruk, internationalisering, digitalisering, diversiteit en actuele crises – om er een paar te noemen. Hoe publieke leiders daarmee omgaan, is afhankelijk van hun persoonlijkheid, vaardigheden, competenties, kennis en de ervaring die zij inbrengen. Verder gaat publiek leiderschap over het uitdragen van waarden, over lef om transparant te zijn en over het vermogen om mee te veren onder druk, zonder te breken.
- Het kompas gaat uit van 5 dimensies:
- Turbulente tijd
- Veeleisende samenleving
- Complexe overheid
- Politiek-ambtelijk samenspel
- Het gaat om de persoon
Wat zijn de handelingsrichtingen?
Elk van de dimensies vraagt om specifieke handelingen. Dat leidt in totaal tot tien wenselijke handelingsrichtingen:
- Handel in onzekerheid: wees helder over onhelderheid, trek lessen uit de ‘crisisleer’ en wees goed voorbereid op crises.
- Bewaak de lange lijnen: verbind het verleden met het heden en de toekomst, en bied tegenwicht aan de hijg-cultuur in de media en politiek.
- Geef de overheid gezicht en gevoel: wees een aanspreekbare leider met gevoel en inlevingsvermogen voor de samenleving.
- Denk en handel inclusief: bepaalde situaties van mensen of in regio’s vragen bijzondere aandacht; wees je bewust van (onbewuste) (voor)oordelen en werk hieraan.
- Werk samen en deel leiderschap: zorg voor goede samenwerking met partners binnen en buiten de overheid, zodat meerdere invalshoeken er beter uit komen.
- Creëer een veilige omgeving waarin fouten gemaakt kunnen worden: geef tegendruk aan de afrekencultuur, ga voor je mensen staan als er ‘klappen worden uitgedeeld’ en bescherm en stimuleer innovatie.
- Neem ruimte en geef ruimte: geef tegenspraak op basis van ambtelijke kennis en ervaring, en geef die ruimte ook aan medewerkers.
- Wees open en verantwoord je proactief: sta open voor wat in de samenleving speelt en geef openheid over hoe je als ambtenaar opereert.
- Heb geen pantser en toon ruggengraat: heb kennis van zaken en goede sociale vaardigheden; laat zien waar jij als leider voor staat en toon openheid, aandacht, respect en empathie.
- Zet hen, die jij leidt, in hun kracht en vraag feedback: reflecteer op je eigen sterktes en heb zicht op eigen zwaktes; vraag continu wat zij, die geleid willen worden, nodig hebben.
