De politieke stijl verandert. Steeds vaker wordt de confrontatie gezocht in plaats van de consensus. ‘Dat leidt tot veel spanning en tot nu toe tot weinig oplossingen’, vindt hoogleraar Jouke de Vries, die onlangs een webinar voor ABD verzorgde over de toename van disruptieve politici. ‘Maar’, benadrukt hij, ‘ze benoemen wel scherp de vraagstukken die nu spelen bij ‘een vergeten groep burgers’ die steeds groter wordt.’ Wat hem betreft is het tijd om naar die groep te luisteren en een positief perspectief te bieden.
‘Polderen, het depolitiseren van vraagstukken en problemen bestuurlijk maken. Dat was tot voor kort het model dat we gewend waren’, zegt Jouke de Vries, hoogleraar Governance and Public Policy en decaan van Campus Fryslân (Universiteit Groningen). ‘Nu lijkt er om het minste politiek gedonder te ontstaan. Politici zoals Donald Trump, Marine le Pen, Boris Johnson, Geert Wilders en Thierry Baudet hebben geen meel in de mond, zijn zo scherp mogelijk en zoeken het niet in de consensus. Ze zetten zich bovendien af tegen gevestigde instituten zoals de EU, het IMF en de Wereldbank.’
Opschudden
‘Hun ideeën staan vaak haaks op die van de gevestigde orde en het debat dat zou moeten volgen wordt dikwijls plat geslagen door verwijzingen naar het fascisme of het nationaal socialisme. Dat vind ik jammer. Het opschudden, wat deze politici doen, heeft een goede functie. Ze benoemen de problemen van een “vergeten groep”: de mensen die niet bediend worden door de huidige orde maar wel de negatieve effecten van de globalisering ervaren en het effect bemerken van grote geopolitieke vraagstukken. De decline van de Verenigde Staten bijvoorbeeld en de opkomst van China, de financiële crisis en toenemende immigratie.’
Om te voorkomen dat het debat plat slaat en ervoor te zorgen dat er ruimte komt voor de analyse van de problematiek, hanteert hij daarom liever de term disruptieve politici, geleend uit de economische innovatieliteratuur en gebaseerd op het principe van creative destruction van de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter. Hij verzon de term voor het proces van voortdurende innovatie, waarbij succesvolle toepassingen van nieuwe technieken de oude vernietigen. ‘Een proces dat je momenteel veelvuldig ziet in de economie, denk aan start-ups zoals Airbnb en Uber.’
Anders
De Vries benadrukt dat er altijd disruptieve politici zijn geweest. ‘Denk aan Abraham Kuyper en Pieter Jelles Troelstra, en recenter Hans van Mierlo en Pim Fortuyn. Maar wat anders is, is dat het nu om een vrij grote groep mensen gaat. Bovendien maken ze slim gebruik van moderne media om hun boodschap direct bij hun kiezers voor het voetlicht te krijgen. We leven in een post truth society: dankzij social media krijgen we onze eigen mening bevestigd en is het soms moeilijk te bepalen wat waar is. De politieke mobilisatie gaat razendsnel. Maar tegelijkertijd moeten we de common sense van de vergeten groep niet onderschatten. Zij weten goed hoe de hazen lopen. Als jezelf € 2.000 verdient en je bazen miljoenen, dan voel je dat.’
Meenemen
Volgens De Vries zijn de disrupters niet de enigen die de problemen niet oppakken. ‘De oplossing van de gevestigde orde is de disrupters buiten te houden. De verwachting dat het wel zal overwaaien, is daarbij sterk aanwezig. Of dat gebeurt is de vraag. We moeten niet vergeten dat de gevestigde partijen de afgelopen verkiezingen aanzienlijk minder zetels hebben gewonnen. De vergeten groep wordt steeds groter.’
Waar ligt wat De Vries betreft de oplossing?
‘In elk geval niet in méér democratie, zoals referenda. Ook hoeft het politieke systeem niet veranderd te worden. Wat wel nodig is, is dat de parlementaire democratie de vergeten groep meeneemt. Dat begint bij het analyseren van wat er aan de hand is en wat de vergeten groep nou precies wil. Je moet de zorgen van deze groep serieus nemen. Bijvoorbeeld hun kritiek op Europa. Er kunnen scherpere afspraken worden gemaakt waarvoor de EU verantwoordelijk is en wat onder de nationale soevereiniteit valt.’ Dat vraagt om een groot adaptief vermogen van de ABD, zegt De Vries. ‘Hoe ga je om met het verzet tegen instituties als je daar zelf onderdeel van bent?’ Luisteren en een positief perspectief bieden is wat hem betreft het belangrijkst. ‘Eigenlijk net zoals Kuyper en Troelstra dat deden.’
