Benjamin Jansen is directeur Datafundamenten en Analytics bij de Belastingdienst. Hij kwam in de jaren tachtig al in aanraking met het begrip ‘Artificial Intelligence’ en het onderwerp fascineert hem nog steeds. Hoe gaat Benjamins organisatie om met AI, welke dilemma’s spelen er en wat betekenen ze voor zijn leiderschap?

‘Experimenteer met AI, maar blijf ook kritisch op de antwoorden van AI’

Er komt bij de Belastingdienst steeds meer ruimte voor het gebruik van AI. Zo gebruikt de organisatie een taalscan die brieven voor burgers analyseert op begrijpelijkheid. Daarnaast maken medewerkers gebruik van “klassieke AI”: het herkennen van woorden en getallen. Bijvoorbeeld om notariële aktes te categoriseren. Op het gebied van generatieve AI is de Belastingdienst nog niet zover, maar zijn vormen van “generatieve chat” in ontwikkeling om burgers sneller van antwoord te voorzien. Dit jaar is ook besloten om een versimpelde en afgeschermde versie van generatieve chat binnen Microsoft – Copilot Chat – ter beschikking te stellen aan alle medewerkers. 

Bias voorkomen

Als je AI inzet, gebruik je algoritmes. Deze spelen ook een rol in het bepalen van onzekerheden in aangiftes, die vervolgens door een behandelaar onderzocht moeten worden. Benjamin: ‘De Toeslagenaffaire heeft natuurlijk aangetoond dat je ontzettend voorzichtig en zorgvuldig moet zijn met het gebruik van algoritmes.’ De Belastingdienst ontwikkelde daarom kwaliteitsraamwerken waarin veel controle zit, zeker als het om het maken van onderscheid gaat. ‘Zo checken we bijvoorbeeld welke data we gebruiken en wat de kwaliteit daarvan is. En er zitten checks op bias (vooroordelen, red.) in de uitkomst. Een bias-toetsing wordt nu steeds meer vanzelfsprekend. Dit kwaliteitsraamwerk blijft zich ontwikkelen en wordt zo steeds professioneler, mede door de eisen aan de inzet van AI.’

Dilemma

Volgens Benjamin is het een dilemma om te bepalen hoever en hoe snel je als overheidsorganisatie moet gaan met een ontwikkeling als AI. Een ontwikkeling die razendsnel gaat, maar waarbij ook nog veel onduidelijk is. Hoe blijf je daarbij verantwoord omgaan met data? ‘We willen niet dat medewerkers thuis op privé-accounts werk voor de Belastingdienst doen met bijvoorbeeld ChatGPT. Aan de andere kant wil je ook werken aan “AI-geletterdheid”. Daarom begeleiden we medewerkers via online trainingen en webinars. Met het bestuur hebben we besloten dat we AI gecontroleerd, stapje voor stapje en zo veilig en verantwoord mogelijk beschikbaar stellen aan onze collega’s. Dat is onze strategie.’

Blijven balanceren

Als leidinggevende is het soms een uitdaging om die strategie over te brengen. ‘Ik balanceer eigenlijk continu tussen mogelijkheden en risico’s’, zegt Benjamin. ‘Dus ik daag mensen uit en enthousiasmeer hen om te experimenteren. Tegelijkertijd maak ik hen bewust: blijf kritisch op antwoorden van AI.’ Ook speelt het concept snelheid een grote rol in het werk van Benjamin. ‘Onze visie op AI is heel snel geschreven, in twee maanden. Dat is men niet gewend en dat roept soms weerstand op. Maar omdat de ontwikkelingen van AI zo snel gaan, moet je wel snel handelen. Wat je vandaag bedenkt, kan morgen al oud nieuws zijn.’

Persoonlijke groei

De ontwikkelingen rond AI blijven Benjamin prikkelen. ‘Ik ben bijvoorbeeld erg nieuwsgierig naar “agentic AI”, waarin je digitale “agents” hele werkprocessen laat uitvoeren. De belofte is dat dit het werk vele malen efficiënter maakt. Ik houd bedrijven die dit implementeren nauwlettend in de gaten.’