In 2019 ontwikkelde de douane van Schiphol een eigen beleidsinstrument om op een objectieve manier reizigers te selecteren voor een bagagecontrole. Met een toets van de Staatscommissie scherpte de Douane haar eigen beleid vervolgens aan. Maarten Gombert, plaatsvervangend regiodirecteur Douane Schiphol Passagiers, vertelt over het belang van zo’n toets.
Over de Discriminatietoets
De Staatscommissie tegen Racisme en Discriminatie houdt zich onder andere bezig met het ontwikkelen van een doorlichtingsinstrument: de Discriminatietoets Publieke Dienstverlening. Dat is een toets waarmee overheidsorganen en gemeenten zichzelf kunnen doorlichten. De commissie zocht voor de pilot contact met drie overheidsorganisaties: de gemeente Arnhem, DUO en de Douane.
Lees hier meer over de Discriminatietoets Publieke Dienstverlening.
‘Toen in 2024 de Staatscommissie aan ons vroeg of we wilden meewerken aan een pilot voor een doorlichtingsinstrument (de Discriminatietoets, zie kader), gaf onze directeur-generaal aan dat Schiphol Passagiers daarvoor een goede plek zou zijn’, vertelt Maarten. ‘Een eer om daarvoor gevraagd te worden, want wij hadden al een eigen handelingskader (genaamd Objectief Selecteren) waar we best een beetje trots op zijn. Zo’n toets kon daar een mooie aanvulling op zijn.’
Resultaat pilot
Hoe inclusief handelt jouw organisatie echt? Kennissessie Discriminatietoets
Tijdens deze kennissessie op 7 november voor leidinggevende topambtenaren bij de Rijksoverheid maak je kennis met de Discriminatietoets Publieke Dienstverlening: een krachtig nieuw instrument om risico’s op discriminatie tijdig te herkennen én aan te pakken. Onder leiding van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme krijg je inzicht in de werking van de toets én wat de uitkomsten van de toets vragen van jou als publieke leider en je organisatie. Je verkent met directeur Heika van Es (DUO) en wethouder Maurits van de Geijn (gemeente Arnhem) praktijkcases, leert van concrete dilemma’s en ontwikkelt handelingsperspectieven voor inclusieve, eerlijke dienstverlening.
Aanmelden kan hier.
En dat bleek: ‘De Discriminatietoets gaf echt een impuls aan het verbeteren van ons handelingskader. Het proces dat we hebben doorgelicht is de controle van de reizigers bij de eindbalie op Schiphol. Dat deden we omdat we dit altijd onbevooroordeeld willen uitvoeren, terwijl dat niet altijd door de reiziger zo wordt ervaren. Reizigers zijn soms heel lang onderweg of hebben lang op een koffer moeten wachten. In het zicht van de haven komt de douanier dan nog een controle uitvoeren. Daar zijn niet alle reizigers blij mee. Douaniers hebben daardoor soms een moeilijke taak waarbij ze moeten de-escaleren en rustig moeten blijven. En de afwegingen die ze dan maken, moeten ze ook goed kunnen uitleggen.’
De pilot legde een complex spanningsveld bloot, namelijk: dat een eerlijk proces bij controles simpel lijkt, maar in de uitvoering alsnog lastig blijkt. Maarten legt uit: ‘Wij hadden ons namelijk volledig gefocust op het selecteren van reizigers voor bagagecontrole op basis van protocol en feiten. Als wij een type koffer zien waarvan we weten dat daarin vaak een dubbele bodem zit, willen we de reiziger met die koffer controleren. Door dat te doen hadden we minder oog voor gelijke behandeling tijdens de daadwerkelijke controle zelf. Terwijl iedereen recht heeft op een gelijke behandeling bij controles. Die uitkomst hebben we toen meegenomen in ons eigen handelingskader.’
Menselijke maat
De menselijke maat staat in het werk voorop, vertelt Maarten. Hij legt uit dat dit soms tot een worsteling met de wetgeving leidt. Hij geeft een voorbeeld: ‘Voor een gezin waarvan een klein kind opeens een stukje op het strand gevonden koraal uit Curaçao blijkt te hebben meegenomen, moet je een proces-verbaal opmaken. Dat voelt soms niet helemaal eerlijk, terwijl dat wel juist is volgens de wet. Tegelijkertijd kan discretionaire bevoegdheid (dus in het beschreven voorbeeld een oogje dichtknijpen, red.) weer een achterdeurtje zijn voor insluipende discriminatie. De bedoeling van de wet, de menselijke maat, het voorkomen van discriminatie en de gegeven bevoegdheden vormen soms een ingewikkeld afwegingskader.’
Artikel 1 en feedbackcultuur
Aan het bestrijden van racisme en het bevorderen van de inclusiviteit wordt veel aandacht geschonken bij de Douane. ‘Wij stimuleren een feedbackcultuur, waarin douaniers onder elkaar bespreken wat er goed en wat er minder goed gaat. Dan ontstaat zelfreinigend vermogen en is iedereen verantwoordelijk voor een nog betere uitvoering.’ Maarten raadt ook andere ambtenaren aan om de eigen organisatie door te lichten met de Discriminatietoets Publieke Dienstverlening. ‘Dit gaat over Artikel 1 van de Grondwet. Daar moet je en daar wil je je aan houden. Dat is het minste wat wij burgers, bedrijven en collega’s kunnen bieden.’
Ook DUO liet haar organisatie doorlichten. Lees op de volgende pagina wat dit opleverde.
