‘We zijn met elkaar bezig aan een soort ontdekkingstocht’

Het LAN ging in december 2022 van start, een half jaar nadat onder meer netbeheerder TenneT de noodklok had geluid in Limburg en Noord-Brabant. In beide provincies ging het elektriciteitsnet toen op slot voor nieuwe of zwaardere aansluitingen. ‘Het LAN richtte zich in het begin vooral op bedrijven en de continuïteit van onze economie’, aldus Annemiek Hautvast (programmadirecteur Netcongestie bij EZK). ‘Maar naarmate het programma vorderde, zagen we hoe netcongestie ook sectoren zoals woningbouw en mobiliteit begon te raken. We brachten daarom steeds meer partijen aan boord. De betrokken ministeries, maar bijvoorbeeld ook de brancheverenigingen Bouwend Nederland en Techniek Nederland. Alle deelnemende partijen zijn doordrongen van de ernst en de realiteit. En iedereen weet ook dat we het alleen samen kunnen oplossen.’

Een compleet nieuwe wereld

Door de druk op ons elektriciteitsnet wordt ook de woningbouwopgave er niet eenvoudiger op. ‘Projectontwikkelaars, gemeenten, woningcorporaties: onze stakeholders trokken vorig jaar massaal bij ons aan de bel’, vertelt Isabel van de Geer (afdelingshoofd Woningbouw bij BZK). ‘We haakten daarom aan bij het LAN en plaatsten een liaison bij EZK. Netcongestie is ook voor ons een urgent dossier. Hoe beter we de problemen met elkaar inzichtelijk maken, hoe minder groot de kans dat deze ons verrassen.’ Ook IenW is inmiddels betrokken bij het LAN, vertelt Petrouschka Werther (directeur Duurzame Mobiliteit bij IenW). ‘We dachten heel lang dat netcongestie voor ons geen punt zou zijn. De problematiek richtte zich namelijk vooral op hoog- en middenspanning, terwijl elektrische auto’s uit het laagspanningsnet putten. Tot ook wij verontrustende signalen kregen.’ Petrouschka kwam in een voor IenW compleet nieuwe wereld terecht. ‘Voor mij was het vooral van belang dat er regionaal geen afspraken zouden worden gemaakt tussen net-beheerders en provincies, zonder dat daarover een goede kabinetsafweging was gemaakt. Het gezamenlijke belang weegt immers zwaarder dan individuele belangen. Dat dit in sommige gevallen ten koste gaat van de ambities van bijvoorbeeld IenW, moeten we voor lief nemen.’

Niet alleen maar pleisters plakken

De toenemende vraag naar duurzame energie, de schaarse ruimte voor netuitbreiding en de snelle afbouw van gas door de oorlog in Oekraïne bleek een ‘perfecte storm’. Volgens Annemiek zijn die grillige ontwikkelingen en de duurzame ambities in Nederland niet eenvoudig op elkaar af te stemmen. ‘Het betekent dat we moeten werken aan het vertrouwen in onze intenties om de juiste besluiten te nemen. Lastig, want er is binnen dit dossier nog veel onzeker en de maakbaarheid is beperkt. We moeten dus ook eerlijk zijn op de momenten dat we nog niet weten wat er op ons afkomt.’ Isabel vult aan: ‘Eigenlijk hadden we gisteren moeten reageren op een probleem dat zich vandaag aandient. Het is logisch dat ons wordt gevraagd snel actie te ondernemen, maar dan ga je alleen maar pleisters plakken in plaats van ook te kijken naar de stip op de horizon. Wij weten van elkaar nu goed waaraan we werken en wat we voor elkaar kunnen betekenen.’ Petrouschka: ‘We zijn in Den Haag gewend om pas een oplossing te bedenken als we het probleem volledig snappen. Dat gaat hierbij niet, want netcongestie is voor iedereen compleet nieuw. We zijn met elkaar bezig aan een ontdekkingstocht, waarbij we links en rechts continu onze rugzak aanvullen. Door die onbekendheid zal je het programma met elkaar moeten blijven maken.’

Belangen afwegen op de juiste plek

Netcongestie gaat voor een deel ook over bestaanszekerheid, benadrukt Isabel. ‘We werken hard aan voldoende woningen en energie, tegen een betaalbare prijs. Natuurlijk hadden we dit programma achteraf liever tien jaar eerder in gang gezet. Maar toen waren de omstandigheden nu eenmaal heel anders. Dit is het beste moment om er alsnog mee aan de slag te gaan. Met in het achterhoofd de kwetsbare mensen die onze hulp hard nodig hebben.’ Annemiek erkent dat het afwegen van de verschillende belangen de grote uitdaging zal blijven. ‘In het verleden wilden we altijd zoveel mogelijk partijen aan tafel hebben, om draagvlak te creëren. Maar in een transitie is het dan heel moeilijk om snelheid te maken. Ik realiseer me nu des te meer dat we de verantwoordelijkheid voor het afwegen van belangen niet kunnen neerleggen bij partijen die daarin iets te winnen of te verliezen hebben. We proberen alle belangen zo goed mogelijk te behartigen, maar het blijft aan ons om die te wegen. En dat zie ik als een gezamenlijke taak.’