Controversieel verklaarde onderwerpen: ‘De samenleving en de politiek moeten er wel aan toe zijn’

Kristel houdt zich in haar rol onder meer bezig met de toetreding van asielzoekers tot de arbeidsmarkt. ‘Als hun asielaanvraag een half jaar in behandeling is, mochten zij tot voor kort maximaal 24 weken per jaar werken’, legt ze uit. ‘Er was al langer politieke discussie over de verruiming of afschaffing van deze regel.’ Die discussie had ook te maken met de Europese Opvangrichtlijn, die stelt dat asielzoekers 'effectieve toegang' tot de arbeidsmarkt moet worden verleend. Kristel: ‘We lieten onderzoek doen naar de belemmeringen die asielzoekers ervaren bij het toetreden tot de arbeidsmarkt. Het rapport bevestigde het beeld dat het maximum van 24 werkweken een belemmering kan zijn voor de participatie van asielzoekers op de arbeidsmarkt en liet zien dat er ook andere factoren zijn die hun participatie in de weg zitten. Denk aan taalvaardigheid en persoonlijke trauma’s, of een gebrek aan ondersteuning bij de toeleiding naar werk.’ De voornaamste aanbevelingen uit het rapport: een afschaffing of aanpassing van de 24-weken-eis en een aanpak van de overige belemmerende factoren. ‘In de politiek bleken die aanbevelingen een heikel punt’, legt Kristel uit. ‘De traditionele links-rechts-tegenstelling was duidelijk zichtbaar. Uiteindelijk werd de kabinetsreactie op het rapport controversieel verklaard. Echt heel jammer, ook al hoort het bij ons vak.’

Lokale ophef

In Jons geval betrof het een controversieelverklaring van het programma Luchtruimherziening. Daarin werkt IenW samen met Defensie en de drie grote Nederlandse luchtverkeersleidingsorganisaties aan een nieuwe indeling van het luchtruim. ‘Het doel is onze nieuwe F-35-jachtvliegtuigen meer oefenruimte te geven, door ruimte van Zuid- naar Noord-Nederland te halen’, aldus Jon. ‘Hierdoor kunnen vliegtuigen richting Schiphol langer hoog én in een directere lijn vliegen. Met minder overlast en uitstoot tot gevolg. Door de nieuwe indeling van ons luchtruim komt er een vierde aanvliegroute. We weten nog niet precies waar die komt, maar er zijn zorgen bij de provincie Utrecht. Er ontstond lokaal al snel veel ophef, en mede daardoor uiteindelijk ook politieke controverse. Teleurstellend, want we proberen met dit programma juist méér ruimte en mínder overlast te creëren.’

Van teleurstelling naar perspectief

Voor Kristel was de controversieelverklaring eveneens een teleurstelling, maar tegelijkertijd zag ze ook kansen in de nabije toekomst. Bijvoorbeeld door een zaak die bij de Raad van State lag. ‘Die ging over een door een werkgever aangevraagde werkvergunning voor een asielzoeker, voor meer dan de wettelijke grens van 24 weken. In deze zaak stelde een lagere rechter de werkgever in het gelijk. Het UWV, die de aanvraag voor deze werkvergunning had geweigerd, ging in hoger beroep. Eind november ging de Raad van State mee met het eerdere oordeel van de rechter. Daardoor hebben asielzoekers per direct meer ruimte om te participeren op de arbeidsmarkt. Wij zullen de 24-weken-eis daarom nu alsnog gaan aanpassen.’

Jon ziet, net als Kristel, dat er ook voordelen aan de controversieelverklaring zitten. ‘Het geeft het programmateam de tijd om luchtruimsimulaties goed voor te bereiden. En minstens zo belangrijk: het biedt ruimte om goed na te denken over onze boodschap naar buiten toe. Men denkt dat we met het programma voor meer luchtvaart gaan zorgen, dat Schiphol door de vierde aanvliegroute juist gaat groeien. Die beeldvorming klopt niet. Hoe gaan we daar dan mee om, wetende hoe gevoelig het onderwerp ligt? Iedereen leest de krant en er zijn zelfs actiegroepen opgericht. We moeten ons verhaal en de feiten die daarbij horen dus beter vertellen. Ondertussen kunnen de technische voorbereidingen overigens gewoon doorgaan. Het gaat om een langjarig programma, dus we hadden op korte termijn hoe dan ook geen politieke besluiten verwacht.’

Maatschappelijk en politiek gevoelig

Volgens Jon heeft de negatieve media-aandacht rondom het programma Luchtruimherziening zeker bijgedragen aan de controversieelverklaring. ‘Hiervoor was ik bij EZK verantwoordelijk voor de afbouw van de gaswinning in Groningen. Ik dacht dat dit een rustiger dossier zou zijn, maar niets is minder waar. De mensen zijn emotioneel, ervaren veel hinder van het vliegverkeer en hebben het idee dat luchtvaart voor alles gaat. Ook de uitspraak van minister Harbers over het verminderen van het aantal vliegbewegingen heeft dat negatieve sentiment niet kunnen keren.’ Kristel wijst naar de politieke gevoeligheid van haar controversieel verklaarde dossier. ‘Het is een lastig onderwerp. Aan de ene kant bestaat de opvatting dat we asielzoekers vooral moeten laten meedoen in de samenleving. Daarbij wordt dan bijvoorbeeld verwezen naar de mogelijkheden voor Oekraïense vluchtelingen om te werken. Maar er wordt ook gezegd: “Als we asielzoekers meer dan 24 weken laten werken, ontstaat er meer binding met Nederland en vertrekken ze misschien niet meer als hun asielverzoek wordt afgewezen.” Ook zou er een aanzuigende werking vanuit kunnen gaan. Hierdoor was het moeilijk om tot een politiek besluit te komen over de aanbevelingen uit het onderzoek.’

Moraal van het verhaal

Kristel en Jon zijn beiden positief gestemd, ook al heeft het demissionaire kabinet hun dossiers op de langere baan geschoven. ‘Samen met Defensie en de drie luchtverkeersleidingsorganisaties hebben we veel vertrouwen in het programma’, stelt Jon. ‘Het is nu zaak om duidelijker te gaan laten zien wat we voor ogen hebben. We willen het negatieve beeld wegnemen, wat natuurlijk lastig is als het eenmaal is ontstaan. Zolang we allemaal achter het programma blijven staan, kunnen we het juiste verhaal goed overbrengen. Daar ben ik van overtuigd.’ Kristel merkt op dat een beleidsaanpassing soms nu eenmaal tijd vergt. ‘De samenleving en de politiek moeten er wel aan toe zijn. Het heeft belangrijke voordelen als asielzoekers goed kunnen meedoen in Nederland, bijvoorbeeld met het oog op een betere arbeidsparticipatie van statushouders. Een ervaring zoals met Oekraïense vluchtelingen, die meer ruimte krijgen, kan eraan bijdragen dat het beeld kantelt. In dit geval gaf de uitspraak van de Raad van State de doorslag.’